Sampling is een hoeksteen in het muzikale landschap. In de wereld van muziekrecht blijft in dat kader de zaak “Pelham II” een ‘landmark case’ voor zowel artiesten, mastereigenaren als producers. Kort gezegd, ging die zaak over de vraag wanneer je een sample mag gebruiken en wanneer niet.

Er zijn een aantal uitzonderingen op muziekrechten, waarbij géén toestemming gevraagd hoeft te worden voor het gebruik van een sample. De recente opinie van de European Copyright Society (ECS) biedt verhelderende inzichten in de juridische implicaties van deze zaak en hoe deze het gebruik van samples in muziekproductie beïnvloedt.

In deze blog geef ik een samenvatting van de ECS-opinie, schets ik de juridische context en deel ik praktische tips voor producers en muzikanten die werken met samples.

Achtergrond van de Pelham-zaak

In de Pelham-zaak draait het om de vraag of het gebruik van een korte sample zonder toestemming van de oorspronkelijke rechthebbende is toegestaan. De Duitse band Kraftwerk spande een rechtszaak aan tegen de producer Moses Pelham. Pelham had een korte sample van 2 seconden uit een van hun nummers gebruikte in een nieuw werk, maar had daarvoor geen toestemming gevraagd.

De kernvraag: Is zelfs een korte sample zonder toestemming een inbreuk op het muziekrecht van de band? Het Europees Hof van Justitie (HvJEU) heeft in eerdere uitspraken verduidelijkt dat het samplen van muziek kan worden gezien als een inbreuk op het reproductierecht. Dit is anders als het sample zo is aangepast dat het niet meer herkenbaar is voor het publiek.

Wat is een pastiche?

Een pastiche is een kunstwerk dat bestaat uit een mengsel van fragmenten uit andere werken. Een parodie en pastiche lijken soms op elkaar. Bij een parodie zie je een soort karikatuur van het werk van een gewraakte maker. Bij een pastiche ontbreekt dat. De klemtoon bij een parodie ligt op het verschil, bij de pastiche op de overeenkomst met het oorspronkelijk werk.

De pastiche is opgenomen als uitzondering op het auteursrecht. Dit betekent dat de maker van een pastiche (net als bij een parodie) geen toestemming hoeft te vragen aan de maker van het oorspronkelijk werk voor het maken van de pastiche. De uitzonderingsgrond staat in artikel 18b van de Auteurswet:

“Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd de openbaarmaking of verveelvoudiging ervan in het kader van een karikatuur, parodie of pastiche mits het gebruik in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is.”

Wikipedia geeft een treffend voorbeeld op grond van een werk van respectievelijk Antonio Pollauiolo en Sandro Botticelli:

IusMentis schrijft op haar website: “Een “pastiche” is een imitatie op de stijl of thema’s van een specifieke auteur of een specifieke serie werken.“

User generated content

Niet geheel verrassend, speelde de definitie van ‘pastiche’ ook een rol bij zogenaamde User Generated Content op platformen als YouTube. De Commissie Auteursrecht schreef in 2012 een advies aan de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie over de mogelijkheden van het invoeren van een flexibel systeem van beperkingen op het auteursrecht.

De commissie schrijft:

“In tegenstelling tot de termen ‘karikatuur’ en ‘parodie’, die redelijk voor zich spreken en met name lijken te zien op het creëren van een humoristisch effect, is niet geheel duidelijk wat met de term ‘pastiche’ wordt bedoeld. Het Van Dale Groot Woordenboek definieert het woord ‘pastiche’ als (1) een slechte nabootsing van een kunstwerk, antiquiteit enz.; en (2) een opzettelijke navolging, werkstuk in nabootsende stijl (met satirische of kritische bedoelingen). Dit lijkt wel enigszins op wat in het dagelijks taalgebruik onder user-generated content wordt verstaan.”

Hierbij moet wel rekening worden gehouden met de ‘regels van het genre’. Wat dat precies inhoudt, blijft open.

Wat zegt de ECS-opinie over sampling en pastiches?

Samengevat stelt de opinie het volgende:

“In its questions for preliminary ruling, the German Federal Court of Justice asked for clarification as regards the definition of pastiche under EU copyright law; and, in essence, whether and how this concept applies to musical sampling.

In the present Opinion, the European Copyright Society takes the view that pastiche is an autonomous concept of EU law. Article 5(3)(k) InfoSoc Directive (ISD) should be read as an overarching provision including three forms of permitted use that share their underlying nature but shall be judged differently.

The meaning of pastiche cannot be understood as a mere imitation of an artistic style and it need not entail an explicit interaction with the original work.

The presence of humour or mockery is not a necessary requirement for the application of the pastiche exception.

Also, the expression resulting from the exercise of the pastiche exception need not itself be an original work.

Finally, the intention of the user to create pastiche plays no role in the review of the legality of any given use.

At the same time, legitimate forms of pastiche need to have their own features that are distinguishable from the copyrighted expression in pre-existing works used as source materials.

Overall the use of the pastiche exception for purposes of musical sampling, as in the underlying Metall auf Metall case, complies with all the three steps of Article 5(5) ISD.”

In dat artikel 5 lid 5 van die “Infosoc-richtlijn” staat:

“The exceptions and limitations provided for in paragraphs 1, 2, 3 and 4 shall only be applied in certain special cases which do not conflict with a normal exploitation of the work or other subject-matter and do not unreasonably prejudice the legitimate interests of the rightholder.”

Daarmee lijkt het een beetje op de Amerikaanse fair use-regeling. Muziekadvocaat Sander Petit schreef daarover een blog op www.danceadvocaat.nl. Omdat de artikelleden 1, 2, 3 en 4 nogal uitgebreid zijn, verwijs ik daarvoor naar de richtlijn.

In ieder geval; in artikel 5 lid 3 sub k van de Infosoc-richtlijn staat dat de pastiche kort gezegd een rechtsgeldige uitzondering is op het exclusieve reproductierecht van auteurs, artiesten en mastereigenaren.

Conclusie European Copyright Society over sampling

In beginsel vindt de ECS dus dat de pastiche-regeling een uitzondering kan zijn op het rechten van de band als het aankomt op het gebruik van hun muziek in het kader van sampling. Let wel; naar Nederlands recht is dat géén algehele vrijbrief voor sampling. Volgens artikel 18b van de Auteurswet moet het gebruik van het originele werk wel in overeenstemming zijn met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is. Ook de invulling van die norm is situatiespecifiek.

Tips voor producers: Zo is sampling legaal

Wil je als producer gebruik maken van samples zonder juridische problemen? Hier zijn enkele tips:

1. Clearing van samples: Vraag expliciet toestemming bij de rechthebbenden. Dit kan via sample clearing services of direct contact met platenmaatschappijen (of in ieder geval; de mastereigenaren – wie dat zijn, lees je hier).
2. Gebruik van royalty-free samples: Maak gebruik van platforms die royalty-vrije samples aanbieden. Deze zijn vaak gelicenseerd voor commercieel gebruik.
3. Bewerk je samples grondig: Pas samples zodanig aan dat ze niet meer herkenbaar zijn als het originele werk. Dit minimaliseert het risico op claims. Check wel het verschil tussen sampling en interpolatie.
4. Creatieve commons: Gebruik samples die onder Creative Commons-licenties vallen, maar let goed op de specifieke voorwaarden.
5. Originele opnames: Overweeg om je eigen samples op te nemen in plaats van bestaande muziek te gebruiken. In dat geval heb je vaak alleen toestemming nodig van de auteursrechthebbenden. Let er wel op dat je cover dan geen remix wordt!

Sampling zonder toestemming?

Ben je een artiest en heeft iemand zonder toestemming jouw muziek gesampled? Dit zijn stappen die je kunt nemen:

1. Contacteer de gebruiker: Vaak kan een direct gesprek met de sample-gebruiker tot een oplossing leiden. Licentie-overeenkomsten kunnen met terugwerkende kracht worden opgesteld.
2. Schakel een advocaat in: Als een minnelijke schikking niet werkt, kan een gespecialiseerde muziekrechtadvocaat je helpen om juridische stappen te zetten.
3. DMCA-takedown: Dien een Digital Millennium Copyright Act (DMCA) takedown-verzoek in bij platforms zoals YouTube of Spotify.
4. Bewijs verzamelen: Zorg dat je bewijs hebt van jouw oorspronkelijke opname, inclusief datum van creatie. Dit kan bijvoorbeeld door een i-Depot.

Conclusie

De zaak Pelham II benadrukt hoe belangrijk het is om als producer bewust om te gaan met het gebruik van samples. Hoewel er creatieve ruimte blijft bestaan, is het cruciaal om de rechten van anderen te respecteren. Met de juiste kennis en aanpak kun je juridische complicaties voorkomen en je creativiteit de vrije loop laten. Voor artiesten en labels biedt deze zaak een extra laag bescherming en mogelijkheden om je werk te verdedigen tegen ongeoorloofd gebruik.

Vragen aan een muziekadvocaat over sampling?

Wil je meer weten over sampling en remixen? Lees dan dit artikel van muziekadvocaat Sander Petit. Heb je daarna vragen over covers, remixen, sampling en uitzonderingen op het auteurs- en naburig recht? Wij staan voor je klaar.